Reizen in een ideeënwereld

Dat mijn stage in Ethiopië iets met water te maken heeft is een misverstand; wat ik hier doe is uitzoeken hoe makkelijk Ethiopiërs reizen in de ideeënwereld.

Er is een beroemde quote van Augustinus die zegt dat de wereld als een boek is: wie niet reist leest slechts één bladzijde. En laatst hoorde ik iemand met een biertje in de hand iets zeggen wat daar veel op lijkt: je moet de leeftijd van een persoon niet meten aan het aantal dagen dat hij leeft, maar aan de afstand die een persoon heeft afgelegd. Ik zei hem dat dat leek op een gedachte van Augustinus, waarop hij met een dubbele tong het citaat van Augustinus per ongeluk muteerde, maar toch nog iets zinnigs zei: de wereld is als een boek: wie niet leest zet slechts één stap. En je weet, kinderen en dronken mensen vertellen de waarheid, dus de notie van Augustinus gaat ook op voor reizen in de ideeënwereld.

Het is dus mogelijk om een wereldreis te maken vanuit je luie leesstoel. Voor het reizen in de ideeënwereld zijn een aantal aspecten hetzelfde als voor reizen in de ruimtelijke wereld: a priori weet je nooit wat je gaat tegenkomen en welke ervaringen je op gaat doen; tijdens de trip gaat er een nieuwe wereld voor je open wat een ervaring is die geestverruimend werkt; en wanneer je weer terug komt bij je beginpunt, ben je nooit meer dezelfde persoon als diegene die eerder vertrok. Uiteraard zijn er ook verschillen. Zo is het in de ideeënwereld bijvoorbeeld wel mogelijk om in de tijd te reizen: een ontmoeting met de profeet Mohammed en een uur later een ontmoeting met Erasmus is slechts een kwestie van een paar euro in bol.com gooien. Iemand kan dus een halve wereldreis hebben gemaakt, maar toch nooit meer dan één stap hebben gezet. Of iemand kan een handicap hebben aan zijn benen, maar toch een halve wereld hebben gezien.

In sommige omstandigheden is reizen in de ideeënwereld moeilijker dan reizen over land. Zo is er voor verreweg de meeste mensen weinig voor nodig om te geloven dat Zuid-Amerika bestaat en houden ze er ook nog een mening over Zuid-Amerika op na, zonder er ooit te zijn geweest; een equivalent van dit beeld in de ideeënwereld is bijvoorbeeld dat 99% van de christenen die een mening hebben over het boek The god delusion van Richard Dawkins, nooit de culturele oceaan over zijn gestoken en het boek hebben gekocht om een interactie met haar ideeën aan te gaan. Mensen gaan een dergelijke reis niet aan omdat je vooraf weet dat wie niet gehavend terugkeert nooit echt heeft gereisd (zou ook van Augustinus kunnen zijn). Angst om uit balans te raken of intellectuele luiheid zijn redenen om niet te reizen in de ideeënwereld, en net zoals in de ruimtelijke wereld is er moed voor nodig om te beginnen met reizen in de ideeënwereld. Wie reizen in de ideeënwereld te gevaarlijk vind kan zich altijd nog laten inenten bij een ideologische kwakzalver met een verzwakt en verdund anti-idee met anti-retoriek, en dan - fingers crossed - toch een aantal stappen in de ideeënwereld wagen. Maar je weet dat ook al ben je ingeënt tegen een soort diarree als cholera, het is nooit een garantie: shit happens… en de cognitieve dissonantie is onvermijdelijk.

Wat had dat ook al weer te maken met mijn stage? Nou, Ethiopië is zo’n land waar reizen in de ideeënwereld extreem moeilijk is. Je moet bedenken dat in de dorpjes hier maar één type grashut is, met maar één type indeling, met maar één type haakwerkjes aan de muur, met maar één type posters, met maar één type servies, met maar één type haardracht per stam, met maar één geaccepteerd verhaal om de wereld te duiden. Met andere woorden: de sociale controle is heel erg groot en de individuele vrijheid heel klein. Dat maakt reizen in de ideeënwereld voor de lokale mensen heel moeilijk want eigen ideeën zijn raar, en dat maakt weer het aannemen van het waarom van hygiënemaatregelen en concepten als ziekteverwekkers ingewikkeld, en dat heeft dan uiteindelijk weer met mijn stage te maken. Vragen aan een boer die nog nooit zijn dorp uit is geweest of hij aan wil nemen dat hij ziekteverwekkers kan blokkeren door zijn handen te wassen is voor hem het zelfde als vragen of hij even de nachttrein naar Lissabon wil nemen.

Het vergt dus veel creativiteit en inlevingsvermogen van de trainers om die boer toch te overtuigen die trein te nemen. Voor donoren van het programma vraagt het om meer geduld, en ze moeten hun verwachtingen naar boven bijstellen: uiteindelijk zijn er dan toch veel boeren die de trein in de ideeënwereld nemen en dat is een prestatie die vergelijkbaar is met een huismus met 10.000 vlieguren of een kameel op reis in Antarctica. En daar zijn we natuurlijk onwijs trots op!